САНХҮҮГИЙН БҮРТГЭЛ ЛЕКЦ

НББ-ийн мэдээлэл боловсруулах үе шат

1. ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýëèéí òóõàé
2. ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ¿å øàò
3. Òîõèðóóëàõ áè÷èëò

1.ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýëèéí òóõàé

Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëèéí ýöñèéí çîðèëãî íü ãàäààä äîòîîä õýðýãëýã÷äèéã ¿íýí çºâ ìýäýýëýëýýð õàíãàõ ÿâäàë áàéäàã. Ìýäýýëýë ¿íýí çºâ, öýãöòýé, áîäèòîé, áóñàä áàéãóóëàãàòàé õàðüöóóëàõ áîëîìæòîé áàéõûí òóëä ÍÁÁÍÕÇÇ, ÍÁÁÎÓÑ-ä íèéöñýí áàéõûí òóëä ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ òîäîðõîé àëõàìóóäûã äàìæèõ øààäëàãàòàé áàéäàã.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë íü ìýäýýã ìýäýýëýë áîëãîí õóâèðãàõ ººðººð õýëáýë ÍÁÁ-èéí îðö áîëîõ àíõàí øàòíû áàðèìò áè÷ã¿¿äýä áîëîâñðóóëàëò õèéí ãàðö áîëîõ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã áýëòãýí ãàðãàäàã á¿õýë á¿òýí ìýäýýëëèéí ñèñòåì þì.

2.ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ¿å øàò

Ажил гүйлгээ үйл явцын

                                

Õэмжилт боловсруулалт

             

Хаалтын дараах баланс                                  Журналд бүртгэх

                      

Хаалтын бичилт               Ажлын хүснэгт                                                                                                                                Ерөнхий дэвтэрт            

                                                                                     шилжүүлэн бичих

                     

Òохируулгын дараах баланс                                  Шалгах баланс

                                   

                                                Тохируулах бичилт

ÍÁÁ-èéí ìýä ýýëýë áîëîâñðóóëàõ äàðààõ ¿å øàòóóä áàéíà.

•      Àæèë ã¿éëãýýã òàíèí ìýäýæ, øèíæëýõ

•      Æóðíàë áà åðºíõèé äýâòýðò òóñãàõ

•      Øàëãàõ áàëàíñ áýëòãýõ

•      Òîõèðóóëàõ áè÷èëò

•      Òîõèðóóëãûí äàðààõ øàëãàõ áàëàíñ

•      Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ

•      Õààëòûí áè÷èëò

•      Àëáàí áóñ áóöààõ áè÷èëò

Àæèë ã¿éëãýýã òàíèí ìýäýæ, øèíæëýõ

Ãàðñàí àæèë ã¿éëãýý á¿ðò àíõàí øàòíû áàðèìòóóä áè÷èãäñýí áàéõ øààðäëàãàòàé áºãººä ¿¿íä ¿íäýñëýí ÿìàð òºðëèéí àæèë ã¿éëãýý ãàðñíûã øèíæëýí ¿çýæ, ÿìàð äàíñàíä òóñãàõàà øèéäâýðëýíý.

Æóðíàë áà åðºíõèé äýâòýðò òóñãàõ

Ãàðñàí àæèë ã¿éëãýýã òóõàé á¿ðä íü ÿìàð äàíñíû äåáåòýä, ÿìàð äàíñíû êðåäèòýä òóñãàõûã çààí õàðóóëäàã õ¿ñíýãòèéã æóðíàë ãýíý. Æóðíàëä áè÷èãäñýí àæèë ã¿éëãýý íü òóõàé á¿ðäýý åðºíõèé áîëîí òóñëàõ äýâòýðò øèëæèí á¿ðòãýãäýíý. Åðºíõèé äýâòýð ãýäýã íü äàíñ òóñ á¿ðýýð íýðëýãäñýí á¿ðòãýëèéí õýðýãñýë þì.

Åðºíõèé æóðíàë

Îãíîî	Äàíñíû íýð áà àæèë ã¿éëãýýíèé óòãà	Ëàâëàãàà	Ä¿í

Åðºíõèé äýâòýð

Îãíîî	Ëàâëàãàà	ÿéëãýý		¯ëäýãäýë

Øàëãàõ áàëàíñ áýëòãýõ

•      Åðºíõèé äýâòýðò õèéñýí àæèë ã¿éëãýýíèé ¿íýí çºâèéã øàëãàõ

•      Òîõèðóóëàõ áè÷èëò õèéõ ¿íäñýí íºõöºëèéí á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð õèéäýã. Øàëãàõ áàëàíñ íü åðºíõèé äýâòýð äýõü á¿õ íýýëòòýé äàíñäûí ¿ëäýãäýë þì.

Òîõèðóóëàõ áè÷èëò

ÍÁÁÍÕÇÇ-óóäûí íýã áîëîõ îðëîãûã îëñîí ¿åä íü çàðäëûã ãàðñàí ¿åä íü á¿ðòãýí òàéëàãíàäàã æèíõýíý õýðýãæèëòèéí çàð÷ìûí äàãóó á¿ðòãýãäñýí ç¿éëñèéí ÿã îäîîãèéí òàéëàíò ¿åä õàìààðàõ õýñãèéã òîõèðóóëäàã.

Òîõèðóóëãûí äàðààõ øàëãàõ áàëàíñ

Òîõèðóóëàõ áè÷èëò¿¿äèéã õèéæ æóðíàë, åðºíõèé äàíñàíä òóñãàñíû äàðàà åðºíõèé äýâòðèéí äàíñíû áóþó øàëãàõ áàëàíñûí ¿ëäýãäëèéã òîõèðóóëãà õèéñíýýð íü äàõèí ãàðãàæ òîõèðóóëãûí äàðààõ øàëãàõ áàëàíñûã ãàðãàäàã.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ

Ýíý ¿å øàòàíä àæëûí õ¿ñíýãòèéã àøèãëàí îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí, àøãèéí òàéëàí, áàëàíñûã áýëòãýæ àâíà.

Õààëòûí áè÷èëò

Àæëûí õ¿ñíýãò ãàðãàñíû äàðàà õèéãäñýí ã¿éëãýýã æóðíàë, åðºíõèé äýâòýðò òóñãàæ õààëòûí áè÷èëò¿¿äèéã õèéäýã. Ýíý íü àæëûí õ¿ñíýãòèéí îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí áàãàíóóäààð õèéãäñýí ã¿éëãýý þì. Îðëîãûí òàéëàíãèéí äàíñíóóä íü òàéëàíãèéí õóãàöààíû ýõýíä íýýãäýæ, ýöýñò íü ÎÇÍÄ-íä õààãäàíà.

Àëáàí áóñ áóöààõ áè÷èëò

Àëáàí áóñ áóöààõ áè÷èëò áóþó çàëðóóëàõ áè÷èëò íü äàðààãèéí òàéëàíãèéí ¿åèéí ýõýíä çàðèì íýã òîõèðóóëàõ áè÷èëòòýé õîëáîîòîéãîîð ãàðäàã.

3. Òîõèðóóëàõ áè÷èëò

ÍÁÁ-èéí íýãýýñ èë¿¿ ¿åä õàìààðàãäàõ, îðëîãî áà çàðäëûí ã¿éëãýýí¿¿äýä òîõèðóóëàõ áè÷èëò õèéäýã. Òîõèðóóëàõ áè÷èëò íü îðëîãûã îëñîí ¿åä íü çàðäëûã ãàðñàí ¿åä íü á¿ðòãýõ àêêðóýë çàð÷èìä íèéöäýã. Îðëîãî çàðäëààñ ãàäíà áàðèëãà, òîíîã òºõººðºìæ çýðãèéã ÍÁÁ-èéí òàéëàíãèéí îëîí ¿å¿¿äýä õýðýãëýäýã ó÷ðààñ ýëýãäëèéí çàðäàëûã òàéëàãíàõàä ìºí òîõèðóóëàõ áè÷èëò çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé  áàéäàã. Òîõèðóóëàõ áè÷èëòèéã äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áîëíî.

1. Óðüä÷èëæ òºëñºí ç¿éëñ: 

À. Óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäàë

Á. Óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî

2. Õóðèìòëàãäñàí ç¿éëñ:

            À. Õóðèìòëàãäñàí ºð òºëáºð áà çàðäàë

            Á. Õóðèìòëàãäñàí õºðºí㺠áà îðëîãî

3. Òîîöîîëñîí ç¿éëñ:

            À. ¯íäñýí õºðºíãèéí ýëýãäýë

            Á. Íàéäâàðã¿é àâëàãà

1à. 2003.1.2-íä 3 æèëèéí õóãàöààòàé äààòãàëûã 1200.000¥ õóäàëäàí àâñàí. ªíººäºð 2003.12.31

2003.01.02      ÓÒÄ Çàðäàë 1200.000

                                    ̺íãºí õºðºí㺠1200.000

2003.12.31      Äààëò çàðäàë  400.000

                                                            ÓÒÄ çàðäàë  400.000

̺í㺠                        ÓÒÄÇ                          Äààëò Çàðäàë

        1200000   1200000  400000         400000

                                              Òîõ.áè÷èëò

2003.1.2-ñ ýõëýí áàðèëãàà 3 æèëèéí õóãàöààòàé ò¿ðýýñë¿¿ëñýí áºãººä ò¿ðýýñëýã÷ 3 æèëèéí ò¿ðýýñèéí õºëñ 6000.000¥-èéã óðüä÷èëàí òºëñºí ãýâýë:

2003.01.02.                 ̺íãºí õºðºí㺠     6000.000 

                                                       ÓÎ ò¿ð îðëîãî 6000.000

                                ÓÎ ò¿ð îðëîãî 2000.000

                                                        Ò¿ð îðëîãî  2000.000

ìºíãºí õºðºí㺠                        ò¿ð îðëîãî             ÓÎ ò¿ð îðëîãî

6000000                                          2000000            2000000  6000000

                                                                Òîõ. áè÷èëò

                                                             

2à   Òóñ áàéãóóëàãà áîðëóóëàëòûí ñàëáàðûí àæèë÷èääàà 5 äàõü ºäºð á¿ð 8000¥ òºëäºã. 12.31-íä Ìÿãìàð ãàðèã áàéñàí ãýæ ¿çüå. Ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ýöýñ 12.31-íä àæèë÷èä äîëîî õîíîãèéí 4/5-íä àæèëñàí áîëîâ÷ öàëèíãàà àâààã¿é áºãººä ÿìàð íýã áè÷èëò õèéãýýã¿é áàéíà. Èéìä 12.31-íä õèéõ òîõèðîõ áè÷èëò íü :

Öàëèíãèéí çàðäàë                           Öàëèíãèéí ºãëºã

                      409600

                          6400                                                               6400                                                               òîõ. áè÷èëò                                                Ýëýãäëèéí òîîöîîëîõîä õºðºíãèéí àíõíû ºðòºã, àøèãëàõ õóãàöàà òîîöîîëñîí ¿ëäýõ ¿íý öýíèéã õýðýãëýäýã. Ýëýäëèéí òîõèðóóëàõ áè÷èëòèéã õèéõäýý òóõàéí õºðºíãèéí òóõàéí æèëä íîãäîõ òýð ä¿íãýýð

            Ýëýäëèéí çàðäàë     õõõ

                        Õóð ýëýãäýë                 õõõ         ãýñýí áè÷èëò õèéäýã

3á Íàéäâàðã¿é àâëàãà îéðîëöîîãîîð öýâýð çýýëýýðõ, áîðëóóëàëòûí 0.5%-òàé òýíö¿¿ ãýäãèéã òóðøëàãà õàðóóëæ áàéãàà áºãººä òóõàéí æèëèéí öýâýðõ çýýëýýðõ áîðëóóëàëò 300.000¥ áàéíà ãýæ ¿çâýë:

Íàéäâàðã¿é àâëàãûí çàðäàë1500

Íàéäâàðã¿é àâëàãûí íººö  1500 

1. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûí òóõàé
2. Áàëàíñ
3. Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí
4. ªì÷ ººð÷ëºëòèéí òàéëàí
5. ̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûí òóõàé

Ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãýæ íýðëýãäýõ á¿ðòãýëèéí õýðýãñýëýýð äàìæèí õýðýãëýã÷èäýä õ¿ðäýã. ªºðººð õýëáýë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãýäýã íü ãàäààä äîòîîä õýðýãëýã÷äèéã ¿íýí çºâ ìýäýýëëýýð õàíãàäàã á¿ðòãýëèéí õýðýãñýë þì. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áàëàíñ, îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí, ºì÷ ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí ãýñýí 4 òºðëèéí òàéëàíãààñ òîãòäîã.

Áàëàíñ ãýäýã àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí õºðºí㺠ýõ ¿¿ñâýðèéã òîäîðõîé öàã õóãàöààãààð òàñàëáàð áîëãîí õàðóóëäàã òàéëàí þì.  Áàëàíñ íü õºðºíãº=ºð òºëáºð+ýçíèé ºì÷ ãýñýí ÍÁÁ-èéí ¿íäñýí òýíöýòãýëèéã õàíãàæ áàéäàã. Áàëàíñ íü òîëãîéí õýñýã, õºðºíãèéí õýñýã, ýõ ¿¿ñâýðèéí õýñýã ãýñýí åðºíõèé á¿òýöòýé.

Òîëãîéí õýñýãò òóõàéí áàëàíñ ãàðãàã÷ êîìïàíè ººðèéí áàéãóóëëàãûí íýð õàÿã, áàéðëàë, ºì÷èéí õýëáýð çýðãèéã òóñãàí õàðóóëíà. Õàðèí õºðºíãèéí õýñýãò áàéãóóëëàãûí ýðãýëòèéí áà ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãèéã ÿëãàí õàðóóëíà. Ýõ ¿¿ñâýðèéí õýñýãò áàéãóóëëàãûí õºðºí㺠ÿìàð ýõ ¿¿ñâýðýýñ áèé áîëñîíûã õàðóóëíà.

Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí ãýäýã íü  òàéëàíò õóãàöààíä òóõàéí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä îðñîí îðëîãî, îðëîãî îëîõûí òóëä çàðöóóëñàí çàðäàë çýðãèéã òóñãàí õàðóóëäàã òàéëàí þì. Îðëîãûí òàéëàí íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýðýãëýã÷èä ÿíç á¿ðèéí àðãà çàìààð èðýýä¿éí ìºíãºí ã¿éëãýýã óðüä÷èëàí òààìàãëàõàä òóñàëäàã. 1-ðò: Õºðºí㺠îðóóëàã÷èä áà çýýëä¿¿ëýã÷èä íü óã áàéãóóëëàãûí ºíãºðñºí ã¿éöýòãýëèéã ¿íýëýõäýý îðëîãûí òàéëàí äàõü ìýäýýëëèéã àøèãëàæ áîëíî. 2-ðò: Îðëîãûí òàéëàí íü òóõàéí ìºíãºí ã¿éëãýýíä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é áàéõ ýðñäëèéã (òîäîðõîéã¿é áàéäëûí ò¿âøèí) òîäîðõîéëîõîä õýðýãëýã÷äýä òóñàëäàã. Îðëîãî, çàðäàë, îëç, ãàðç ãýñýí îðëîãûí òàéëàíãèéí ÿíç á¿ðèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí òàëààðõ ìýäýýëýë íü ýäãýýð á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí õîîðîíäîõ õàðèëöàí õàìààðëûã õàðóóëäàã.

                      Îðëîãûí òàéëàíãèéí õÿçãààðëàãäìàë áàéäàë 

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí  åðºíõèé ºñºëò áà àæ áàéäàëä õóâü îðóóëàõ îëîí ç¿éëñèéã îðõèãäóóëäàã ó÷ðààñ îðëîãûí òàëààðõ íÿãòëàí áîäîã÷äûí òîäîðõîéëîëòûã ýäèéí çàñàã÷èä áàéíãà ø¿¿ìæèëäýã. Íÿãòëàí áîäîã÷èä íü èéì áîëîâñðîë îëæ àâñíûã õ¿ëýýí çºâøººðâºë à÷ õîëáîãäîëòîé ãýäãèéã ìýäýõ áîëîâ÷ õýìæèëòèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýýã¿é áàéíà. Íèëýýä íàéäâàðòàéãààð õýìæèæ áîëîõã¿é ç¿éëñèéã îðëîãî òîäîðõîéëîõîä îðóóëäàãã¿é.

                          Îðëîãûí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿ä

ÎÐËÎÃÎ. Òàéëàíò õóãàöààíû òóðøèä áàðàà õ¿ðãýõ áóþó ¿éëäâýðëýõ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ýñâýë óã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí áàéíãûí ãîë áóþó ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëýõ áóñàä ¿éë àæèëëàãààíààñ àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí õºðºí㺠íýìýãäýõ, ººð áóñàä ºñºëò ãàðàõ ýñâýë ºð òºëáºð áàðàãäàõ (ýíý õî¸ðûí õîñëîë) ÿâäàë þì.

ÇÀÐÄÀË. Òàéëàíò õóãàöààíû òóðøèä áàðàà õ¿ðãýõ áóþó ¿éëäâýðëýõ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ýñâýë óã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí áàéíãûí ãîë áóþó ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëýõ áóñàä ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýñíýýð õºðºí㺠áóóðàõ, ººð áóñàä áàéäëààð àøèãëàãäàõ ýñâýë ºð òºëáºð ¿¿ñýõ ÿâäàë þì.

ÎËÇ. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí áàéíãûí áóñ áóþó ãýíýòèéí àæèë ã¿éëãýýíýýñ ò¿¿í÷ëýí ýçäèéí îðëîãî áóþó õºðºí㺠îðóóëàëòààñ áóñàä òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä óã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä íºëººëºõ á¿õ àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâäàë, íºõöºë áàéäëûí ¿ð ä¿íä ºì÷èä (öýâýð õºðºíãºíä) ãàðñàí ºñºëò þì.

ÃÀÐÇ. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí áàéíãûí áóñ áóþó ãýíýòèéí àæèë ã¿éëãýýíýýñ ò¿¿í÷ëýí ýçäèéí çàðäàë áóþó ºãñºí õóâààðèëàëòààñ áóñàä òàéëàíò õóãàöààíä óã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä íºëººëºõ á¿õ àæèë ã¿éëãýý, íºõöºë áàéäëûí ¿ð ä¿íä ºì÷èä (öýâýð õºðºíãºíä) ãàðñàí áóóðàëò þì.

Íýã øàòàò îðëîãûí òàéëàí

Îðëîãûí òàéëàíãèéí íýã-øàòàò õýëáýðèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëä ºðãºí àøèãëàäàã áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äîð òîäîðõîéëîõ îëîí øàòàò õýëáý𠺺ðèéí õóó÷èí ò¿ãýýìýë áàéäëàà äàõèí îëæ àâñàí.

     Íýã-øàòàò õýëáýðèéí ¿íäñýí äàâóó òàë íü òàéëàãíàëûí õÿëáàð áàéäàë áºãººä îðëîãî ýñâýë çàðäëûí ç¿éëñ íýã íýãèéíõýý äýýä òàëä áàéðëàæ, àëèâàà íýã óòãà ñàíàà àãóóëäàãã¿é. Èéìýýñ àíãèëàëä òóëãàðàõ àñóóäàë ¿ã¿é áîëäîã.

             Îëîí-øàòàò îðëîãûí òàéëàí

Óã øèíæèä äàðààõ ç¿éëñ áàãòàíà:

1.      ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã êîìïàíèéí òóñëàõ áóþó ¿éë àæèëëàãààíû áóñ ¿ð ä¿íãýýñ òóñãààðëàõ.Òºðºë á¿ðèéí ç¿éëñèéí áîðëóóëàëò, õ¿ëýýí àâñàí íîîãäîë àøãèéã òóñãàäàã.

2.      Õóäàëäàà áóþó ¿éëäâýðëýëèéí (áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã) áîðëóóëàëòûí, çàõèðãààíû ãýõ ìýò çàðäëûã ¿¿ðãèéí ÷èãëýëýýð àíãèëàõ. Ýíý íü ºìíºõ æèëèéí ºðòºã áà òóõàéí æèëèéí õóâüä ººð áóñàä öåõèéí ºðòºãòýé øóóä çýðýãö¿¿ëýëò õèéõ áîëîìæ îëãîíî.

Îðëîãûí òàéëàíãèéí õýñã¿¿ä

1.      ¯éë àæèëëàãààíû õýñýã. Êîìïàíèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî áà çàðäëûí òàéëàí      ( Ýíý õýñãèéã öåõ, õýëòñèéí ¿íäñýí äýýð òàéëàãíàõ áóþó òàéëàãíàõã¿é áàéæ áîëíî.)

À) Áîðëóóëàëò áóþó îðëîãûí õýñýã.  Áîðëóóëàëòûí îðëîãûí öýâýð ä¿íã ãàðãàõ áîðëóóëàëò, õºíãºëºëò, ¿íèéí áóóðàëò, áóöààëò, áóñàä õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã èëýðõèéëýõ äýä õýñýã.

Á) Áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéí õýñýã. Áîðëóóëàëò áèé áîëãîõ áîðëîãäñîí áàðààíû ºðòãèéã õàðóóëàõ äýä õýñýã.

Â) Áîðëóóëàëòûí çàðäàë. Áîðëóóëàëò õèéõèéí òóëä êîìïàíèéí òàâüñàí õ¿÷èí ÷àðìàéëòûí ¿ð ä¿íä ãàðñàí çàðäëûã æàãñààí õàðóóëàõ äýä õýñýã.

Ã) Çàõèðãààíû áóþó åðºíõèé çàðäàë. Åðºíõèé óäèðäëàãûí çàðäëûã òàéëàãíàõ äýä õýñýã.

2. ¯éë àæèëëàãààíû áóñ õýñýã. Êîìïàíèéí õî¸ðäîã÷ áóþó òóñëàõ àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í áîëîõ îðëîãî, çàðäëûí òàéëàí. Ò¿¿í÷ëýí áàéíãûí áóñ áóþó åðäèéí áóñ òóñãàé îëç, ãàðç áàéäàã. Ãýâ÷ õî¸óëàíã íü ýíý õýñýãò òàéëàãíàäàãã¿é. Åðºíõèé人 ýäãýýð ç¿éëñ õî¸ð ãîë äýä õýñýãò õóâààãääàã:

À) Áóñàä îðëîãî áà îëç. ¯éë àæèëëàãààíû áóñ ã¿éëãýýíèé ¿ð ä¿í áîëîõ îëñîí îðëîãî áóþó îëçûí æàãñààëò, ¿¿íèéã åðºíõèé人 õîëáîãäîõ çàðäëûã õàññàí öýâýð ä¿íãýýð õàðóóëíà.

Á) Áóñàä çàðäàë áà ãàðç. ¯éë àæèëëàãààíû áóñ ã¿éëãýýíèé ¿ð ä¿í áîëîõ ãàðñàí çàðäàë áóþó ãàðçûí æàãñààëò. ¯¿íèéã åðºíõèé人 õîëáîãäîõ îðëîãûã õàññàí öýâýð ä¿íãýýð õàðóóëíà.

3. Îðëîãûí òàòâàð. Òàñðàëòã¿é àæèëëàãààíû îðëîãîä íîãäóóëñàí õîëáîîíû áà óëñûí òàòâàðûã òàéëàãíàñàí áîãèíî õýñýã.

4. Çîãñîîãäñîí ¿éë àæèëëàãàà. Áèçíåñèéí ñèãìåíòèéã òàòàí áóóëãàñíû ¿ð ä¿í áîëîõ ìàòåðèàëëàã îëç áóþó ãàðç.

5. Îíöãîé ç¿éëñ. Åð áóñûí áà áàéíãûí áóñ ìàòåðèàëëàã îëç áà ãàðç.

6. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí çàð÷ìûí ººð÷ëºëòèéí õóðèìòëàãäñàí íºëºº.

7. Íýãæ õóâüöààíû àøèã.

ªì÷ ººð÷ëºëòèéí òàéëàí ãýäýã íü òóõàéí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ºì÷, äàõèí ¿íýëãýý, âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëò áîëîí õóðèìòëàãäñàí àøèã çýðýã ýçäèéí ºì÷èéí àëèâàà ººð÷ëºëòèéã ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèëýýð çýðýãö¿¿ëýí õàðóóëäàã òàéëàí þì. Òóñ òàéëàíãèéí á¿òýö íü äàðààõ õýëáýðòýé.

• ÍÁÁ-èéí áîäëîãûí ººð÷ëºëòèéí íºëºº, ¿íäñýí àëäààíû çàëðóóëãûã õóðèìòëàãäñàí àøãèéí ýõíèé ¿ëäýãäëèéã çàëðóóëàõ çàìààð òóñãàí õàðóóëíà.
• ¯íäñýí õºðºíãèéí áîëîí õºðºí㺠îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé ºñºëò/áóóðàëò áîëîí ãàäààä äàõü áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õºðâ¿¿ëýõýä ãàðñàí âàëþòûí õàíøíû ººð÷ëºëòèéã ºì÷èéí ººð÷ëºëò ãýæ ¿çýæ òàéëàíä òóñãàíà.
• Õóâüöààò êàïèòàë, íýìæ òºëºãäñºí êàïèòàë, õóðèìòëàãäñàí àøèã, áóñàä íººöºä ãàðñàí ººð÷ëºëòèéã òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíû ýõýíä áîëîí ýöýñò ãýñýí áàéäëààð òóñãàí õàðóóëíà.
• Õóðèìòëàãäñàí àøèã/àëäàãäàë/-èéí ºíãºðñºí îíû ¿ëäýãäýë äýýð òàéëàíãèéí ¿åèéí öýâýð àøãèéã íýìæ, àëäàãäëûí øèíæòýé òîõèðóóëàõ áè÷èëò áîëîí íîãäîë àøãèéã õàñàõ áàéäëààð òîîöîæ, òàéëàíãèéí ¿åèéí õóðèòëàãäñàí àøèã /àëäàãäàë/-èéí ýöñèéí ¿ëäýãäëèéã òîõèðóóëíà.
• Îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é îëç, ãàðçûí ä¿íãýýð õóðèìòëàãäñàí àøèã /àëäàãäàë/-èéã òîõèðóóëíà.
• Äàõèí ¿íýëãýýíèé íººöèéí íýìýãäñýí áà õîðîãäñîí íººöèéã íèéò ä¿íãýýð õàðóóëíà.
• Íèéò ºì÷èéí ýõíèé ¿ëäýãäýë äýýð íèéò íýìýãäñýí ººð÷ëºëòèéí ä¿íã íýìæ, íèéò õàñãàäñàí ººð÷ëºëòèéí ä¿íã õàñ÷, ºì÷èéí ýöñèéí ¿ëäýãäëèéã òîäîðõîéëíî.

Õóâüöààò êàïèòàëûí á¿ðòãýëä õóâüöààòàé õîëáîîòîé äàðààõ ç¿éëñèéã á¿ðòãýíý.

1. Ǻâøººðºãäñºí áà õàðààõàí ãàðãààã¿é áàéãàà õóâüöàà/Õàëààñíû õóâüöàà õàìààðàõã¿é/
2. Çàõèàëãàò õóâüöàà
3. Õóâüöàà ýçýìøèã÷èéí ãàð äýýðõ ýðãýëòýíä áàéãàà õóâüöàà
4. Êîìïàíèéí ýçýìøèæ áóé áóþó áóöààí õóäàëäàí àâñàí õóâüöàà

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí ãýäýã íü òàéëàíãèéí õóãàöààíû òóðøèä ìºíãºí õºðºíãºíä ãàðñàí ººð÷ëºëòèéã:

• ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýý
• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýý
• Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýý ãýñýí á¿òýöòýéãýýð õàðóóëäàã òàéëàí þì.

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã øóóä áà øóóä áóñ àðãààð áýëòãýäýã.